جامع و مانع بودن یک تعریف به این معنی است که تعریف باید تمام ویژگیهای اساسی آن مفهوم را دربر داشته باشد (جامع) و در عین حال، فقط به آن مفهوم اشاره کند و شامل مفاهیم دیگر نباشد (مانع).
دوری نبودن تعریف هم به این معنی است که تعریف نباید به خود مفهوم یا واژهای که میخواهد تعریف کند، اشاره مستقیم داشته باشد.
برای مثال، اگر بگوییم «انسان موجودی است که میتواند فکر کند»، این تعریف تا حدی جامع است چون یکی از ویژگیهای انسان را ذکر کرده، اما کافی نیست چون ممکن است موجودات دیگری هم باشند که فکر کنند. همچنین اگر بگوییم «انسان، انسان است» این تعریف دوری است چون چیزی جدیدی درباره انسان به ما نمیگوید.
یک تعریف خوب باید هم جامع باشد، هم مانع و هم غیر دوری.
- گام اول: ویژگیهای اساسی مفهوم مورد نظر را شناسایی کنید.
- گام دوم: بررسی کنید که آیا تعریفتان شامل تمام این ویژگیهاست (جامع بودن).
- گام سوم: مطمئن شوید که تعریفتان فقط مختص آن مفهوم است و شامل مفاهیم دیگر نمیشود (مانع بودن).
- گام چهارم: دقت کنید که در تعریف از خود آن واژه یا مترادفهایش استفاده نکرده باشید (دوری نبودن).
با تمرین کردن میتوانید در نوشتن تعاریف جامع، مانع و غیر دوری ماهر شوید.
